Znowu mam zaszczyt przedstawić artykuł nieocenionego Bogdana Zajączkowskiego. Bez zbędnych wstępów, zapraszam do lektury
zdjęcie B. Zajączkowski
„Tragiczne doświadczenia wojny rosyjsko-tureckiej z lat 1877-78, gdzie rosyjscy żołnierze dziesiątkowani byli ogniem wielostrzałowych Winchesterów w jakie wyposażona była Armia Turecka, sprawiły, że i w armii Romanowów – co prawda bardzo późno zdecydowano się na wprowadzenie do uzbrojenia karabinu z magazynkiem. W tym czasie praktycznie w całej Europie standardem były karabiny powtarzalne, zazwyczaj już strzelające amunicją na proch bezdymny. Carska komisja uzbrojenia poddała próbom niemal 100 różnych karabinów z magazynkami, w rezultacie skłaniając się ku konstrukcji belgijskich rusznikarzy z Liege – Leona i Emila Nagantów (mających zresztą doskonałe koneksje w carskiej Rosji). Opracowany przez nich karabin kalibru 8mm, zasilany pięcionabojowym magazynkiem pudełkowym przegrał co prawda z Mauserem konkurs dla Armii Królestwa Belgii ale z punktu widzenia rosyjskiej komisji rokował najlepiej z przebadanych konstrukcji. Nieoczekiwanie Belgom – w zasadzie już pewnym wygranej – przybył konkurent. Był nim rosyjski oficer artylerii i zdolny rusznikarz zarazem, Siergiej Iwanowicz Mosin.
zdjęcie B. Zajączkowski
W 1890 kapitan Mosin przedstawił komisji projekt własnego karabinu powtarzalnego na amunicję zespoloną. W konstrukcji nowej broni wykorzystał magazynek z karabinu Emila Naganta, łącząc go z własnej konstrukcji mechanizmem zamkowym. Karabin poddany został próbom porównawczym z konstrukcjami zagranicznymi oraz krajowymi. Mimo że karabin Mosina wykazywał większą tendencję do zacięć przewyższał konkurentów prostota konstrukcji oraz obsługi. Niebagatelnym argumentem było też skorzystanie z własnej konstrukcji bez potrzeby ponoszenia opłat licencyjnych od każdej wyprodukowanej sztuki broni. W rezultacie 13 kwietnia 1891 przekazano Carowi raport z propozycją przyjęcia karabinu Mosina na uzbrojenie jako „rosyjski trzyliniowy karabin wzór 1891”.
Car Aleksander III skrócił proponowaną nazwę i broń zatwierdzono do produkcji pod nazwą „trzyliniowy karabin wzór 1891” (Трёхлинейная винтовка образца 1891 года).Od oznaczenia karabin powszechnie nazywano „Triechliniejką” (Трёхлинейка). Broń zasilana była z magazynka pudełkowego mieszczący cztery naboje (piąty z ładownika wchodził bezpośrednio do komory nabojowej) , amunicję stanowił nabój 7,62x54mm.
Początkowo Rosjanie nie byli, z przyczyn techniczno – organizacyjnych, w stanie od razu uruchomić seryjnego wytwarzania i dlatego produkcję zlecili francuskiej fabryce zbrojeniowej Chatellrault, która do 1895 roku dostarczyła ponad pół miliona karabinów. Od 1893 rozpoczęto produkcję w Tulskim Zakładzie Zbrojeniowym im. Piotra Wielkiego, a następnie Iżewsku i Siestroriecku.
zdjęcie B. Zajączkowski
W kolejnych latach w konstrukcji karabinu wz.1891 dokonano pewnych modyfikacji. Pojawiły się też nowe wersje, tzw. wzór dragoński (wyposażony w lufę o długości 730mm oraz inny wzór bagnetu) i kozacki (wyposażony w lufę o długości 724mm oraz pozbawiony zaczepu do mocowania bagnetu). W 1907 roku wprowadzono do uzbrojenia karabinek wz. 1907 – stanowił on uzbrojenie obsługi dział, karabinów maszynowych oraz żandarmerii. Pojawienie się amunicji ostrołukowej spowodowało konieczność dostosowania przyrządów celowniczych – dokonano tego w roku 1908. Kolejna większa modyfikacja broni nastąpiła dopiero w roku 1930 – w rezultacie pojawił się Mosin wz.1891/30.
Konstrukcja Mosina wz. 1891
zdjęcie B. Zajączkowski
Mosin wz. 1891 to broń powtarzalna, odtylcowa, pięciostrzałowa, na amunicje zespolona bezdymną kal. 7,62×54. Naboje początkowo z pociskami tępołukowymi – później – od 1910 roku – ostrołukowymi. Karabin posiada zamek czterotaktowy suwliwo-obrotowy. Ryglowanie następuje poprzez obrót zamka o 90 stopni. Zamek składający się z tłoka zaporowego i trzonu zamkowego obraca się wokół iglicy. Rączka zamkowa pełni między innymi funkcję rygla pomocniczego. Karabin posiada mechanizm uderzeniowy ze sprężyną uderzeniową działającą bezpośrednio na iglicę. Broń zasilany jest rosyjskim nabojem karabinowym 7,62x54R mm ze stałego jednorzędowego magazynka pudełkowego o pojemności 4 naboi – aczkolwiek karabin ładowany jest przy pomocy łódki pięcionabojowej. Broń można rozładować poprzez odchylenie denka magazynka. Mosin wz. 1891 posiada stałą kolbę drewnianą przechodzącą w na całej długości lufy. Stopka kolby znajduje się stalowe okucia. Po obu stronach łoża znajdują się poziome rowki ułatwiające chwycenie broni. Nad lufą zamocowana jest drewniana nakładka. Lufę o długości 800mm posiada prawoskrętny gwint
o czterech bruzdach, pod lufą można zamocować czworograniasty bagnet kłujący. Bagnetu mocowany jest poprzez nałożenie tulei bagnetu na lufę. Karabin wyposażony jest w mechaniczne przyrządy celownicze składające się z trójkątnej muszki (bez osłony) oraz celownika ramkowo schodkowego skalowanego od 400 do 2700 arszynów
(1 arszyn=0.71m).
Bogdan Zajączkowski”
zdjęcie B. Zajączkowski
zdjęcie B. Zajączkowski
Źródła:
Andrzej Konstankiewicz: Broń strzelecka i sprzęt artyleryjski formacji polskich i Wojska Polskiego w latach 1914–1939, Lublin 2003.
Leszek Erenfeicht. Konie robocze, Karabiny powtarzalne II wojny światowej. „Strzał”. 2005. Nr. 5(25). s. 20-31. ISSN 1644-4906
Ireneusz J. Wojciechowski: Karabin Mosin wz. 1891, TBiU 78. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1982. ISBN 83-11-06776-7
Luke Mercaldo: Allied Rifle Contracts in America: 1914 – 1918, Wet Dog Publications, 2011